۱۳۸۷ آذر ۱, جمعه

مفهوم توسعه جغرافیایی

برحسب اصطلاحات صرف اقتصادی توسعه در دو دهه گذشته به معنای توانایی اقتصاد ملی برای ایجاد و تداوم رشد سالانه تولید ناخالص با نرخهای 5 تا 7 درصد و بیشتر بوده است.

توسعه را باید یک جریان چند بعدی دانست که مستلزم تغییرات اساسی در ساخت اجتماعی، طرز تلقی عامه مردم و نهادهای ملی و نیز تسریع رشد اقتصادی، کاهش نابرابری و ریشه کن کردن فقط مطلق است. توسعه در اصل باید نشان دهد که مجموعه نظام اجتماعی، هماهنگ با نیازهای متنوع اساسی و خواسته­های افراد و گروه­های اجتماعی در داخل نظام از حالت نامطلوب زندگی گذشته خارج شده و به سوی وضع یا حالتی از زندگی که از نظر مادی و معنوی بهتر است سوق می یابد(تودارو، مایکل، توسعه اقتصادی در جهان سوم).


مفهوم توسعه روستایی

«میسرا» معتقد است که منظور از توسعه روستای صرفا بهبود در قالب کشاورزی و درآمد سرانه نیست، بلکه به عنوان مفهوم جامعی که طیف وسیعی از مسائل انسانی را بردارد مطرح می باشد. هدف یا به عبارتی محصول و نتیجه چنین توسعه­ای «توسعه انسانی» می­باشد. توسعه انسانی به مفهوم تغییرات متوالی و پویا در آن دسته از شرایطی است که موجبات یک زندگی آزاد و رضایت بخش را به مفهوم واقعی خود- برای کلیه افراد یک منطقه یا کشور فراهم می­آورد (میسرا و سوندارام، 1371، گزینه­های توسعه روستایی).

«سالیما عمر» از جمله متفکران دهه­های اخیر است که نظریات او از جهاتی با نظریه «میسرا» شباهت دارد. نظریه «سالیما عمر» یک نظریه مشارکتی است و توسعه را صرفا از طریق مشارکت مردم و توسعه از پایین به بالا میسر می­داند. «عمر» توسعه روستایی را جزئی از توسعه اجتماعی می­داند نه تمام آن. توسعه اجتماعی شامل توسعه همه جانبه روستایی، توسعه صنفی. شهری و .. می باشد (سالیما عمر- دموکراسی مشارکتی تا تأسیس نهاد و توسعه اجتماعی).


توسعه پايدار :

روند رشد تفکرات زیست محیطی

سرآغاز تاریخی محیط زیست را باید به طور جدی، اجلاس کنفرانس استکهلم (پایتخت سوئد) در سال 1972 دانست که در مصوبات آن از مفهوم توسعه پایدار زیست محیطی با عنوان جدید توسعه پایدار نام برده شد.

پس ازآن در سال 1992 در ریودوژانیروی برزیل و سپس در سال 2002 در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی، کنفرانس­هایی با عنوان محیط زیست و توسعه، تشکیل و سال­های 2005 تا 2014 را دهه آموزش توسعه پایدار نام نهادند.


مفهوم توسعه پایدار

واژه توسعه پایدار رسماً برای اولین بار در سال 1980 وارد ادبیات جهانی گردید و در برنامه کار برای قرن 21، اینگونه تعریف شده است :

«توسعه پایدار، توسعه­ای است که نیازهای جامعه حاضر را برطرف می­سازد، بدون آنکه قدرت نسل­های آینده را برای برطرف کردن نیازهایشان مورد مطالعه قرار دهد». یا در یکی دیگر از اصول برنامه کار 21 (همدلی با زمین) این واژه اینگونه توصیف شده است :

«اعتلای کیفیت زندگی انسان­ها، تا زمانی که در چهارچوب ظرفیت اکوسیستم­های محیط باشد».

اجرای توسعه پایدار

اجرای توسعه پایدار باید به صورت منطقه­ای و ناحیه­ای بر شرایط زیر منطبق باشد :

  1. از نظر اقتصادی : غنی شدن گروهی، نباید موجب فقیر شدن گروهی دیگر گردد.

  2. از نظر اجتماعی و سیاسی: نقش اتحاد و هماهنگی در عمل مشارکت بین افراد و گروهها وجود داشته باشد.

  3. از نظر اکولوژیکی (اکوسیستم طبیعی) : متکی بر منابع معنوی و مادی ملی باشد.


مقایسه بين دو الگوي توسعه

    1. استراتژی توسعه از بالا (بیرونی) در کشورهای در حال توسعه : (طرح‌هاي بزرگ سرمايه مبتني بر تكنولوژي پيشرفته و عوامل برنامه‌ريزي در خارج از حيطه نفوذ ملي)

    2. استراتژی توسعه از پائین (درونی) در كشورهاي توسعه یافته : (هدفهاي وسيع اجتماعي، انگيزه و امكانات داخلي و رفع نيازهاي اكثريت مردم استوار است).


اهداف کلی توسعه درونی (پایدار)

اهداف کلی توسعه پایدار به دو دسته تقسیم می­شود :

  1. تعادل جمعیت و محیط

  2. کاهش یا قطع فعالیت­های مخرب بر محیط

برای رسیدن به این دو هدف : 1- محرک­های قوی و مورد حمایت دولت در مورد تنظیم خانواده همراه آموزش و دادن جایزه و تعیین جریمه و ...

2- از همه منابع طبیعی و انسانی بالقوه و موجود در منطقه و ناحیه نهایت استفاده مطلوب شود که به آمایش سرزمین معروف است.


آمایش سرزمین :

آمایش سرزمین عبارت است از تنظیم رابطه انسان و طبیعت به منظور بهره برداری از جمیع امکانات انسانی و فضای طبیعی سرزمین در جهت بهبودی وضعیت مادی و معنوی جامعه در طول زمان.

آمایش سرزمین اول به کمک دانش­های جدید و گوناگون به یافتن مناسب­ترین مکان برای برپایی انواع توسعه انسان می­پردازد سپس به آراسته کردن آنان در رابطه با یکدیگر اقدام می­کند.

پیشگامان اجرای برنامه آمایش سرزمین در جهان با هماهنگ نمودن چهار پارامتر توان اکولوژیکی- تکنولوژی- نیروی انسانی و منابع مالی، کشورهای استرالیا کانادا و سپس هلند هستند که در اوایل دهه 60 اقدام به تاسیس دفتر آمایش سرزمین کرده و اینک تمام مراحل آن را گذرانده­اند یعنی به طور دقیق می­دانند که توان سرزمین­های آنها برای استفاده­های مختلف انسان و توسعه چگونه است.

در کشور ما نیز از سال 1352، دفتر آمایش سرزمین (برنامه ریزی منطقه­ای) در سازمان برنامه و بودجه (سازمان مدیریت و برنامه ریزی فعلی) بوجود آمده است.

این دفتر در حال حاضر تحت نظارت شورای عالی آمایش سرزمین که ریاست آن با رئیس جمهور است کار می­کند.


چالش‌هاي مسائل انساني در جامعه فعلي ايران :

جوانان یکی از شاخصه­های توسعه پایدارند :

در ایران جوانان بحران می­سازند و آسیب­های اجتماعی را که خود درگیر آنند پدید می­آورند. در زمینه اعتیاد در سال 2004 اولین مصرف کننده مواد در جهان ایران بوده است.

اعتیاد : در سنین میانه یعنی 16 تا 40 ساله بالاترین عدد را دارد. جمعیت 1 از 4/28 درصد در سال 1997 به 8/34 در سال 2007 می­رسد. بعداز اردن با نسبت 5/39 درصد بالاترین تعداد جمعیت جوان را دارد. اکنون حدود 23 درصد جمعیت کشور (یعنی 17 میلیون) جوان می­باشند. از کل درصد بیکاران : 8/14 در سال 1997 به 5/27 در سال 2002 می رسد.

«راهکار: بایستی چه کرد؟»

مثال : در منطقه الگوی کشور هندوستان : با بیش از یک میلیارد جمعيت، توسعه را بومی کرده و به جای استفاده از ابزار مدرن، نیروی انسانی را به کار می­گیرد.

آيا بهتر نیست : واردات ابزار به تدریج صورت پذیرد.

آيا بهتر نیست : مشارکت بین پدرسالاری و جوانان ایجاد کرد.

آيا بهتر نیست : فرهنگ سازی کرد.

بحران هویت یکی از مسائل روانی نسل جوان است : به نظر می­آید آسیبهای اجتماعی زنانه شده است. در سال 1380 نسبت به سه سال قبل معتادین زن مراجعه کننده به مراکز ترک اعتیاد 5 برابر شده است. میانگین سن دختران فراری در ایران 24 سال است. (63 درصد از خانواده های سنتی و مذهبی بوده و 33 درصد از نظر اقتصادی و اجتماعی تحت فشار بوده‌اند).

فراريان خارج شدگان : بالاترین عدد از استانهای لرستان همدان خراسان

ورودی : بیشترین میزان به تهران رفته اند. اکثر دختران فراری توسط زنان به دام می­افتند.

عوامل مهم فرار دختران: مشکل اقتصادی محدود کردن توسط برادر ازدواج اجباری- بیکاری و وابستگی­های به دیگران.

توجه داشته باشیم :

امنیت پیشین نیاز توسعه، پیش نیاز امنیت آزادی، قبل ازآن فرهنگ اجتماعی و قبل از آن تاریخ و پیش نیاز همه اینها جغرافی است.


چالشهای توسعه در برنامه توسعه سازمان ملل متحد (UNDP)

عبارتند از: دانایی- آزادی توانمندسازی زنان

در اندازه­گیری شاخص سرمایه دانایی 10 شاخص جزیی وجود دارد :

میانگین سالهای تحصیل به صورت منظم- تعداد روزنامه و گیرنده رادیویی تلویزیونی، مشترکان تلفن همراه و رایانه اینترنتی و خط تلفن ثابت برای هر 1000 نفر، تعداد دانشمند و مهندس و درخواست ثبت اختراع و کتاب انتشار یافته برای یک میلیون نفر اندازه­گیری این شاخص و جمع بستن و معدل گیری آنها جدولی را می­دهد که صورت طبقه متوسط پایین بالا.

این شاخص در صورتی اعتبار دارد که آمار صحیح و به روز باشد. ایران رتبه دهم شاخص توسعه انسانی را دارد. در سال2003 در کل در بین کشورهای سازمان ملل (177) رتبه 106 و در اوایل سال 2004 رتبه 101 را داشته است. اواخر سال 2004 به 92 رسیده است.



در توسعه انسانی : تقدیس قدرت و ثروت اخلاق دانایی را ضعیف می­نماید. از عبدالرحمن کواکبی در کتاب طبایع الاستبداد عادت کرده­ایم حقیر شمردن خود را ادب، ذلیل نمودن خود را لطف، پذیرش اهانت را تواضع و رضایت به ظلم را اطاعت. اقدام را تهور و بی تدبیری، و آزادی گفتار را وقاحت و آزادی فکر و اندیشه را کفر و وطن دوستی را جنون بدانیم.


طبق اطلاع سازمان ملل در سال 2005:

از نظر فسادگریزی مسئولان دولتی در بین 159 کشور جهان ایران رتبه 93 را دارد. اسرائیل رتبه 28 و آمریکا رتبه 17 را دارد.

بهترین نمره 10 و کمترین نمره صفر است. ایران رتبه 9/2 را کسب کرده است (27/7/84- روزنامه ایران). رتبه های برتر ایسلند و فنلاند با نمره 7/9 مي‌باشند.


انواع مدل

1- مدل‌هاي تصويري و مطلق

2- مدل رياضي


1-2- مدل‌هاي تعييني

2-2- مدل‌هاي احتمالي


نوع مدل براساس شناخت سيستم

1- مدل رياضي :

1- مورفولوژيكي

2- مدل فرآيندي

3- مدل استدلالي

4- مدل جغرافيايي


2-

  1. مدل توصيفي

  2. مدل‌هاي اصولي و جهت دهنده


  • ساده خطي

  • مشابه سازي

  • مقياس كاركردي يا فيزيكي

  • ادراكي يا استنتاجي


برحسب اصطلاحات صرف اقتصادی توسعه در دو دهه گذشته به معنای توانایی اقتصاد ملی برای ایجاد و تداوم رشد سالانه تولید ناخالص با نرخهای 5 تا 7 درصد و بیشتر بوده است.

توسعه را باید یک جریان چند بعدی دانست که مستلزم تغییرات اساسی در ساخت اجتماعی، طرز تلقی عامه مردم و نهادهای ملی و نیز تسریع رشد اقتصادی، کاهش نابرابری و ریشه کن کردن فقط مطلق است. توسعه در اصل باید نشان دهد که مجموعه نظام اجتماعی، هماهنگ با نیازهای متنوع اساسی و خواسته­های افراد و گروه­های اجتماعی در داخل نظام از حالت نامطلوب زندگی گذشته خارج شده و به سوی وضع یا حالتی از زندگی که از نظر مادی و معنوی بهتر است سوق می یابد(تودارو، مایکل، توسعه اقتصادی در جهان سوم).


مفهوم توسعه روستایی

«میسرا» معتقد است که منظور از توسعه روستای صرفا بهبود در قالب کشاورزی و درآمد سرانه نیست، بلکه به عنوان مفهوم جامعی که طیف وسیعی از مسائل انسانی را بردارد مطرح می باشد. هدف یا به عبارتی محصول و نتیجه چنین توسعه­ای «توسعه انسانی» می­باشد. توسعه انسانی به مفهوم تغییرات متوالی و پویا در آن دسته از شرایطی است که موجبات یک زندگی آزاد و رضایت بخش را به مفهوم واقعی خود- برای کلیه افراد یک منطقه یا کشور فراهم می­آورد (میسرا و سوندارام، 1371، گزینه­های توسعه روستایی).

«سالیما عمر» از جمله متفکران دهه­های اخیر است که نظریات او از جهاتی با نظریه «میسرا» شباهت دارد. نظریه «سالیما عمر» یک نظریه مشارکتی است و توسعه را صرفا از طریق مشارکت مردم و توسعه از پایین به بالا میسر می­داند. «عمر» توسعه روستایی را جزئی از توسعه اجتماعی می­داند نه تمام آن. توسعه اجتماعی شامل توسعه همه جانبه روستایی، توسعه صنفی. شهری و .. می باشد (سالیما عمر- دموکراسی مشارکتی تا تأسیس نهاد و توسعه اجتماعی).


توسعه پايدار :

روند رشد تفکرات زیست محیطی

سرآغاز تاریخی محیط زیست را باید به طور جدی، اجلاس کنفرانس استکهلم (پایتخت سوئد) در سال 1972 دانست که در مصوبات آن از مفهوم توسعه پایدار زیست محیطی با عنوان جدید توسعه پایدار نام برده شد.

پس ازآن در سال 1992 در ریودوژانیروی برزیل و سپس در سال 2002 در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی، کنفرانس­هایی با عنوان محیط زیست و توسعه، تشکیل و سال­های 2005 تا 2014 را دهه آموزش توسعه پایدار نام نهادند.


مفهوم توسعه پایدار

واژه توسعه پایدار رسماً برای اولین بار در سال 1980 وارد ادبیات جهانی گردید و در برنامه کار برای قرن 21، اینگونه تعریف شده است :

«توسعه پایدار، توسعه­ای است که نیازهای جامعه حاضر را برطرف می­سازد، بدون آنکه قدرت نسل­های آینده را برای برطرف کردن نیازهایشان مورد مطالعه قرار دهد». یا در یکی دیگر از اصول برنامه کار 21 (همدلی با زمین) این واژه اینگونه توصیف شده است :

«اعتلای کیفیت زندگی انسان­ها، تا زمانی که در چهارچوب ظرفیت اکوسیستم­های محیط باشد».

اجرای توسعه پایدار

اجرای توسعه پایدار باید به صورت منطقه­ای و ناحیه­ای بر شرایط زیر منطبق باشد :

  1. از نظر اقتصادی : غنی شدن گروهی، نباید موجب فقیر شدن گروهی دیگر گردد.

  2. از نظر اجتماعی و سیاسی: نقش اتحاد و هماهنگی در عمل مشارکت بین افراد و گروهها وجود داشته باشد.

  3. از نظر اکولوژیکی (اکوسیستم طبیعی) : متکی بر منابع معنوی و مادی ملی باشد.


مقایسه بين دو الگوي توسعه

    1. استراتژی توسعه از بالا (بیرونی) در کشورهای در حال توسعه : (طرح‌هاي بزرگ سرمايه مبتني بر تكنولوژي پيشرفته و عوامل برنامه‌ريزي در خارج از حيطه نفوذ ملي)

    2. استراتژی توسعه از پائین (درونی) در كشورهاي توسعه یافته : (هدفهاي وسيع اجتماعي، انگيزه و امكانات داخلي و رفع نيازهاي اكثريت مردم استوار است).


اهداف کلی توسعه درونی (پایدار)

اهداف کلی توسعه پایدار به دو دسته تقسیم می­شود :

  1. تعادل جمعیت و محیط

  2. کاهش یا قطع فعالیت­های مخرب بر محیط

برای رسیدن به این دو هدف : 1- محرک­های قوی و مورد حمایت دولت در مورد تنظیم خانواده همراه آموزش و دادن جایزه و تعیین جریمه و ...

2- از همه منابع طبیعی و انسانی بالقوه و موجود در منطقه و ناحیه نهایت استفاده مطلوب شود که به آمایش سرزمین معروف است.


آمایش سرزمین :

آمایش سرزمین عبارت است از تنظیم رابطه انسان و طبیعت به منظور بهره برداری از جمیع امکانات انسانی و فضای طبیعی سرزمین در جهت بهبودی وضعیت مادی و معنوی جامعه در طول زمان.

آمایش سرزمین اول به کمک دانش­های جدید و گوناگون به یافتن مناسب­ترین مکان برای برپایی انواع توسعه انسان می­پردازد سپس به آراسته کردن آنان در رابطه با یکدیگر اقدام می­کند.

پیشگامان اجرای برنامه آمایش سرزمین در جهان با هماهنگ نمودن چهار پارامتر توان اکولوژیکی- تکنولوژی- نیروی انسانی و منابع مالی، کشورهای استرالیا کانادا و سپس هلند هستند که در اوایل دهه 60 اقدام به تاسیس دفتر آمایش سرزمین کرده و اینک تمام مراحل آن را گذرانده­اند یعنی به طور دقیق می­دانند که توان سرزمین­های آنها برای استفاده­های مختلف انسان و توسعه چگونه است.

در کشور ما نیز از سال 1352، دفتر آمایش سرزمین (برنامه ریزی منطقه­ای) در سازمان برنامه و بودجه (سازمان مدیریت و برنامه ریزی فعلی) بوجود آمده است.

این دفتر در حال حاضر تحت نظارت شورای عالی آمایش سرزمین که ریاست آن با رئیس جمهور است کار می­کند.


چالش‌هاي مسائل انساني در جامعه فعلي ايران :

جوانان یکی از شاخصه­های توسعه پایدارند :

در ایران جوانان بحران می­سازند و آسیب­های اجتماعی را که خود درگیر آنند پدید می­آورند. در زمینه اعتیاد در سال 2004 اولین مصرف کننده مواد در جهان ایران بوده است.

اعتیاد : در سنین میانه یعنی 16 تا 40 ساله بالاترین عدد را دارد. جمعیت 1 از 4/28 درصد در سال 1997 به 8/34 در سال 2007 می­رسد. بعداز اردن با نسبت 5/39 درصد بالاترین تعداد جمعیت جوان را دارد. اکنون حدود 23 درصد جمعیت کشور (یعنی 17 میلیون) جوان می­باشند. از کل درصد بیکاران : 8/14 در سال 1997 به 5/27 در سال 2002 می رسد.

«راهکار: بایستی چه کرد؟»

مثال : در منطقه الگوی کشور هندوستان : با بیش از یک میلیارد جمعيت، توسعه را بومی کرده و به جای استفاده از ابزار مدرن، نیروی انسانی را به کار می­گیرد.

آيا بهتر نیست : واردات ابزار به تدریج صورت پذیرد.

آيا بهتر نیست : مشارکت بین پدرسالاری و جوانان ایجاد کرد.

آيا بهتر نیست : فرهنگ سازی کرد.

بحران هویت یکی از مسائل روانی نسل جوان است : به نظر می­آید آسیبهای اجتماعی زنانه شده است. در سال 1380 نسبت به سه سال قبل معتادین زن مراجعه کننده به مراکز ترک اعتیاد 5 برابر شده است. میانگین سن دختران فراری در ایران 24 سال است. (63 درصد از خانواده های سنتی و مذهبی بوده و 33 درصد از نظر اقتصادی و اجتماعی تحت فشار بوده‌اند).

فراريان خارج شدگان : بالاترین عدد از استانهای لرستان همدان خراسان

ورودی : بیشترین میزان به تهران رفته اند. اکثر دختران فراری توسط زنان به دام می­افتند.

عوامل مهم فرار دختران: مشکل اقتصادی محدود کردن توسط برادر ازدواج اجباری- بیکاری و وابستگی­های به دیگران.

توجه داشته باشیم :

امنیت پیشین نیاز توسعه، پیش نیاز امنیت آزادی، قبل ازآن فرهنگ اجتماعی و قبل از آن تاریخ و پیش نیاز همه اینها جغرافی است.


چالشهای توسعه در برنامه توسعه سازمان ملل متحد (UNDP)

عبارتند از: دانایی- آزادی توانمندسازی زنان

در اندازه­گیری شاخص سرمایه دانایی 10 شاخص جزیی وجود دارد :

میانگین سالهای تحصیل به صورت منظم- تعداد روزنامه و گیرنده رادیویی تلویزیونی، مشترکان تلفن همراه و رایانه اینترنتی و خط تلفن ثابت برای هر 1000 نفر، تعداد دانشمند و مهندس و درخواست ثبت اختراع و کتاب انتشار یافته برای یک میلیون نفر اندازه­گیری این شاخص و جمع بستن و معدل گیری آنها جدولی را می­دهد که صورت طبقه متوسط پایین بالا.

این شاخص در صورتی اعتبار دارد که آمار صحیح و به روز باشد. ایران رتبه دهم شاخص توسعه انسانی را دارد. در سال2003 در کل در بین کشورهای سازمان ملل (177) رتبه 106 و در اوایل سال 2004 رتبه 101 را داشته است. اواخر سال 2004 به 92 رسیده است.



در توسعه انسانی : تقدیس قدرت و ثروت اخلاق دانایی را ضعیف می­نماید. از عبدالرحمن کواکبی در کتاب طبایع الاستبداد عادت کرده­ایم حقیر شمردن خود را ادب، ذلیل نمودن خود را لطف، پذیرش اهانت را تواضع و رضایت به ظلم را اطاعت. اقدام را تهور و بی تدبیری، و آزادی گفتار را وقاحت و آزادی فکر و اندیشه را کفر و وطن دوستی را جنون بدانیم.


طبق اطلاع سازمان ملل در سال 2005:

از نظر فسادگریزی مسئولان دولتی در بین 159 کشور جهان ایران رتبه 93 را دارد. اسرائیل رتبه 28 و آمریکا رتبه 17 را دارد.

بهترین نمره 10 و کمترین نمره صفر است. ایران رتبه 9/2 را کسب کرده است (27/7/84- روزنامه ایران). رتبه های برتر ایسلند و فنلاند با نمره 7/9 مي‌باشند.


انواع مدل

1- مدل‌هاي تصويري و مطلق

2- مدل رياضي


1-2- مدل‌هاي تعييني

2-2- مدل‌هاي احتمالي


نوع مدل براساس شناخت سيستم

1- مدل رياضي :

1- مورفولوژيكي

2- مدل فرآيندي

3- مدل استدلالي

4- مدل جغرافيايي


2-

  1. مدل توصيفي

  2. مدل‌هاي اصولي و جهت دهنده


  • ساده خطي

  • مشابه سازي

  • مقياس كاركردي يا فيزيكي

  • ادراكي يا استنتاجي


برحسب اصطلاحات صرف اقتصادی توسعه در دو دهه گذشته به معنای توانایی اقتصاد ملی برای ایجاد و تداوم رشد سالانه تولید ناخالص با نرخهای 5 تا 7 درصد و بیشتر بوده است.

توسعه را باید یک جریان چند بعدی دانست که مستلزم تغییرات اساسی در ساخت اجتماعی، طرز تلقی عامه مردم و نهادهای ملی و نیز تسریع رشد اقتصادی، کاهش نابرابری و ریشه کن کردن فقط مطلق است. توسعه در اصل باید نشان دهد که مجموعه نظام اجتماعی، هماهنگ با نیازهای متنوع اساسی و خواسته­های افراد و گروه­های اجتماعی در داخل نظام از حالت نامطلوب زندگی گذشته خارج شده و به سوی وضع یا حالتی از زندگی که از نظر مادی و معنوی بهتر است سوق می یابد(تودارو، مایکل، توسعه اقتصادی در جهان سوم).


مفهوم توسعه روستایی

«میسرا» معتقد است که منظور از توسعه روستای صرفا بهبود در قالب کشاورزی و درآمد سرانه نیست، بلکه به عنوان مفهوم جامعی که طیف وسیعی از مسائل انسانی را بردارد مطرح می باشد. هدف یا به عبارتی محصول و نتیجه چنین توسعه­ای «توسعه انسانی» می­باشد. توسعه انسانی به مفهوم تغییرات متوالی و پویا در آن دسته از شرایطی است که موجبات یک زندگی آزاد و رضایت بخش را به مفهوم واقعی خود- برای کلیه افراد یک منطقه یا کشور فراهم می­آورد (میسرا و سوندارام، 1371، گزینه­های توسعه روستایی).

«سالیما عمر» از جمله متفکران دهه­های اخیر است که نظریات او از جهاتی با نظریه «میسرا» شباهت دارد. نظریه «سالیما عمر» یک نظریه مشارکتی است و توسعه را صرفا از طریق مشارکت مردم و توسعه از پایین به بالا میسر می­داند. «عمر» توسعه روستایی را جزئی از توسعه اجتماعی می­داند نه تمام آن. توسعه اجتماعی شامل توسعه همه جانبه روستایی، توسعه صنفی. شهری و .. می باشد (سالیما عمر- دموکراسی مشارکتی تا تأسیس نهاد و توسعه اجتماعی).


توسعه پايدار :

روند رشد تفکرات زیست محیطی

سرآغاز تاریخی محیط زیست را باید به طور جدی، اجلاس کنفرانس استکهلم (پایتخت سوئد) در سال 1972 دانست که در مصوبات آن از مفهوم توسعه پایدار زیست محیطی با عنوان جدید توسعه پایدار نام برده شد.

پس ازآن در سال 1992 در ریودوژانیروی برزیل و سپس در سال 2002 در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی، کنفرانس­هایی با عنوان محیط زیست و توسعه، تشکیل و سال­های 2005 تا 2014 را دهه آموزش توسعه پایدار نام نهادند.


مفهوم توسعه پایدار

واژه توسعه پایدار رسماً برای اولین بار در سال 1980 وارد ادبیات جهانی گردید و در برنامه کار برای قرن 21، اینگونه تعریف شده است :

«توسعه پایدار، توسعه­ای است که نیازهای جامعه حاضر را برطرف می­سازد، بدون آنکه قدرت نسل­های آینده را برای برطرف کردن نیازهایشان مورد مطالعه قرار دهد». یا در یکی دیگر از اصول برنامه کار 21 (همدلی با زمین) این واژه اینگونه توصیف شده است :

«اعتلای کیفیت زندگی انسان­ها، تا زمانی که در چهارچوب ظرفیت اکوسیستم­های محیط باشد».

اجرای توسعه پایدار

اجرای توسعه پایدار باید به صورت منطقه­ای و ناحیه­ای بر شرایط زیر منطبق باشد :

  1. از نظر اقتصادی : غنی شدن گروهی، نباید موجب فقیر شدن گروهی دیگر گردد.

  2. از نظر اجتماعی و سیاسی: نقش اتحاد و هماهنگی در عمل مشارکت بین افراد و گروهها وجود داشته باشد.

  3. از نظر اکولوژیکی (اکوسیستم طبیعی) : متکی بر منابع معنوی و مادی ملی باشد.


مقایسه بين دو الگوي توسعه

    1. استراتژی توسعه از بالا (بیرونی) در کشورهای در حال توسعه : (طرح‌هاي بزرگ سرمايه مبتني بر تكنولوژي پيشرفته و عوامل برنامه‌ريزي در خارج از حيطه نفوذ ملي)

    2. استراتژی توسعه از پائین (درونی) در كشورهاي توسعه یافته : (هدفهاي وسيع اجتماعي، انگيزه و امكانات داخلي و رفع نيازهاي اكثريت مردم استوار است).


اهداف کلی توسعه درونی (پایدار)

اهداف کلی توسعه پایدار به دو دسته تقسیم می­شود :

  1. تعادل جمعیت و محیط

  2. کاهش یا قطع فعالیت­های مخرب بر محیط

برای رسیدن به این دو هدف : 1- محرک­های قوی و مورد حمایت دولت در مورد تنظیم خانواده همراه آموزش و دادن جایزه و تعیین جریمه و ...

2- از همه منابع طبیعی و انسانی بالقوه و موجود در منطقه و ناحیه نهایت استفاده مطلوب شود که به آمایش سرزمین معروف است.


آمایش سرزمین :

آمایش سرزمین عبارت است از تنظیم رابطه انسان و طبیعت به منظور بهره برداری از جمیع امکانات انسانی و فضای طبیعی سرزمین در جهت بهبودی وضعیت مادی و معنوی جامعه در طول زمان.

آمایش سرزمین اول به کمک دانش­های جدید و گوناگون به یافتن مناسب­ترین مکان برای برپایی انواع توسعه انسان می­پردازد سپس به آراسته کردن آنان در رابطه با یکدیگر اقدام می­کند.

پیشگامان اجرای برنامه آمایش سرزمین در جهان با هماهنگ نمودن چهار پارامتر توان اکولوژیکی- تکنولوژی- نیروی انسانی و منابع مالی، کشورهای استرالیا کانادا و سپس هلند هستند که در اوایل دهه 60 اقدام به تاسیس دفتر آمایش سرزمین کرده و اینک تمام مراحل آن را گذرانده­اند یعنی به طور دقیق می­دانند که توان سرزمین­های آنها برای استفاده­های مختلف انسان و توسعه چگونه است.

در کشور ما نیز از سال 1352، دفتر آمایش سرزمین (برنامه ریزی منطقه­ای) در سازمان برنامه و بودجه (سازمان مدیریت و برنامه ریزی فعلی) بوجود آمده است.

این دفتر در حال حاضر تحت نظارت شورای عالی آمایش سرزمین که ریاست آن با رئیس جمهور است کار می­کند.


چالش‌هاي مسائل انساني در جامعه فعلي ايران :

جوانان یکی از شاخصه­های توسعه پایدارند :

در ایران جوانان بحران می­سازند و آسیب­های اجتماعی را که خود درگیر آنند پدید می­آورند. در زمینه اعتیاد در سال 2004 اولین مصرف کننده مواد در جهان ایران بوده است.

اعتیاد : در سنین میانه یعنی 16 تا 40 ساله بالاترین عدد را دارد. جمعیت 1 از 4/28 درصد در سال 1997 به 8/34 در سال 2007 می­رسد. بعداز اردن با نسبت 5/39 درصد بالاترین تعداد جمعیت جوان را دارد. اکنون حدود 23 درصد جمعیت کشور (یعنی 17 میلیون) جوان می­باشند. از کل درصد بیکاران : 8/14 در سال 1997 به 5/27 در سال 2002 می رسد.

«راهکار: بایستی چه کرد؟»

مثال : در منطقه الگوی کشور هندوستان : با بیش از یک میلیارد جمعيت، توسعه را بومی کرده و به جای استفاده از ابزار مدرن، نیروی انسانی را به کار می­گیرد.

آيا بهتر نیست : واردات ابزار به تدریج صورت پذیرد.

آيا بهتر نیست : مشارکت بین پدرسالاری و جوانان ایجاد کرد.

آيا بهتر نیست : فرهنگ سازی کرد.

بحران هویت یکی از مسائل روانی نسل جوان است : به نظر می­آید آسیبهای اجتماعی زنانه شده است. در سال 1380 نسبت به سه سال قبل معتادین زن مراجعه کننده به مراکز ترک اعتیاد 5 برابر شده است. میانگین سن دختران فراری در ایران 24 سال است. (63 درصد از خانواده های سنتی و مذهبی بوده و 33 درصد از نظر اقتصادی و اجتماعی تحت فشار بوده‌اند).

فراريان خارج شدگان : بالاترین عدد از استانهای لرستان همدان خراسان

ورودی : بیشترین میزان به تهران رفته اند. اکثر دختران فراری توسط زنان به دام می­افتند.

عوامل مهم فرار دختران: مشکل اقتصادی محدود کردن توسط برادر ازدواج اجباری- بیکاری و وابستگی­های به دیگران.

توجه داشته باشیم :

امنیت پیشین نیاز توسعه، پیش نیاز امنیت آزادی، قبل ازآن فرهنگ اجتماعی و قبل از آن تاریخ و پیش نیاز همه اینها جغرافی است.


چالشهای توسعه در برنامه توسعه سازمان ملل متحد (UNDP)

عبارتند از: دانایی- آزادی توانمندسازی زنان

در اندازه­گیری شاخص سرمایه دانایی 10 شاخص جزیی وجود دارد :

میانگین سالهای تحصیل به صورت منظم- تعداد روزنامه و گیرنده رادیویی تلویزیونی، مشترکان تلفن همراه و رایانه اینترنتی و خط تلفن ثابت برای هر 1000 نفر، تعداد دانشمند و مهندس و درخواست ثبت اختراع و کتاب انتشار یافته برای یک میلیون نفر اندازه­گیری این شاخص و جمع بستن و معدل گیری آنها جدولی را می­دهد که صورت طبقه متوسط پایین بالا.

این شاخص در صورتی اعتبار دارد که آمار صحیح و به روز باشد. ایران رتبه دهم شاخص توسعه انسانی را دارد. در سال2003 در کل در بین کشورهای سازمان ملل (177) رتبه 106 و در اوایل سال 2004 رتبه 101 را داشته است. اواخر سال 2004 به 92 رسیده است.



در توسعه انسانی : تقدیس قدرت و ثروت اخلاق دانایی را ضعیف می­نماید. از عبدالرحمن کواکبی در کتاب طبایع الاستبداد عادت کرده­ایم حقیر شمردن خود را ادب، ذلیل نمودن خود را لطف، پذیرش اهانت را تواضع و رضایت به ظلم را اطاعت. اقدام را تهور و بی تدبیری، و آزادی گفتار را وقاحت و آزادی فکر و اندیشه را کفر و وطن دوستی را جنون بدانیم.


طبق اطلاع سازمان ملل در سال 2005:

از نظر فسادگریزی مسئولان دولتی در بین 159 کشور جهان ایران رتبه 93 را دارد. اسرائیل رتبه 28 و آمریکا رتبه 17 را دارد.

بهترین نمره 10 و کمترین نمره صفر است. ایران رتبه 9/2 را کسب کرده است (27/7/84- روزنامه ایران). رتبه های برتر ایسلند و فنلاند با نمره 7/9 مي‌باشند.


انواع مدل

1- مدل‌هاي تصويري و مطلق

2- مدل رياضي


1-2- مدل‌هاي تعييني

2-2- مدل‌هاي احتمالي


نوع مدل براساس شناخت سيستم

1- مدل رياضي :

1- مورفولوژيكي

2- مدل فرآيندي

3- مدل استدلالي

4- مدل جغرافيايي


2-

  1. مدل توصيفي

  2. مدل‌هاي اصولي و جهت دهنده


  • ساده خطي

  • مشابه سازي

  • مقياس كاركردي يا فيزيكي

  • ادراكي يا استنتاجي